جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی یکی از روش‌های درمان مشکلات ریشه دندان است که در صورت ناموفق بودن عصب کشی انجام می‌شود. در اصطلاح اپیکواکتومی، «آپیکو» به معنای سر یا رأس و «اکتومی» به معنای برداشتن است. خیلی از افراد تصور می‌کنند که جراحی ریشه دندان همان روت کانال یا عصب کشی است اما این دو روش‌های متفاوتی هستند. زمانیکه دندان عصب کشی می‌شود، گاهی اوقات یک ضایعه عفونی در انتهای ریشه دندان وجود دارد که نشان می‌دهد عفونت و میکروب از خلال کانال دندان و مسیر عصب دندان رد شده و به نواحی اطراف ریشه (اپکس) رسیده است؛ اپکس یعنی قسمتی که ریشه دندان تمام می‌شود و اطراف آن استخوان است. در جراحی ریشه دندان، این ضایعه عفونی از استخوان اطراف اپکس برداشته می‌شود. در واقع در اپیکواکتومی، مقدار کمی از سر ریشه دندان برداشته شده و سپس آن قسمت از کانال ریشه بسته می‌شود.
برای دریافت مشاوره رایگان و تخصصی شماره خود را وارد نمایید
در چه مواقعی نیاز به اپیکواکتومی است؟
یک متخصص درمان ریشه با ارزیابی وضعیت ریشه دندان شما تشخیص می‌دهد که آیا به جراحی ریشه دندان نیاز دارید یا نه. جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی معمولا به دنبال یک عصب کشی ناموفق و وجود درد و ناراحتی و سایر علائم ناخوشایند بیمار علی رغم انجام عصب کشی مجدد توصیه می‌شود.
به طور کلی اپیکواکتومی در شرایط زیر توصیه می‌شود:
- بیمارانی که علی رغم انجام دو عصب کشی روی یک دندان بخصوص همچنان درد و ناراحتی دارند و حتی علائم‌شان پیشرفت کرده است.
- در مواقعی که کانال‌های ریشه دندان دارای ساختار پیچیده‌ای است که دسترسی به آنها دشوار است.
- برای افرادی که در ناحیه نوک ریشه دارای کیست‌ها یا ضایعات عفونی هستند.
- در شرایطی که به علت سیستم ایمنی ضعیف بیمار، احتمال زیادی برای بازگشت و عود عفونت وجود دارد.
- در مواقعی که فرسایش شدید ریشه دندان وجود دارد.
- برای از بین بردن رسوبات کلسیم در کانال ریشه دندان
- برای درمان دندان‌هایی با ریشه اضافی که به روش‌های دیگر قابل برداشتن نیستند.
- برای رفع آسیب‌های جدی ریشه دندان (ناشی از ضریه یا تروما)؛ اپیکوکتومی معمولاً برای درمان آسیب‌های دندانی در کودکان نیز به کار می‌رود. اگر دندان کودک پس از ضربه شکسته یا ترک خورده باشد، این روش می‌تواند به نجات دندان کمک کند.
- پیدا کردن و درمان مشکلاتی که در عکس اشعه ایکس نشان داده نشده‌اند (مانند لق شدن یا شکستگی دندان)
بیشتر بدانید : علائم عفونت دندان
تفاوت اپیکواکتومی با عصب کشی
عصب کشی یا درمان کانال ریشه، روشی است که برای درمان التهاب و عفونت در بافت پالپ داخلی دندان طراحی شده است. التهاب در پالپ دندان باعث پوسیدگی عمیق دندان و آبسه می‌شود که در صورت عدم برداشتن آنها می‌تواند به استخوان شما سرایت کند. در طول عصب کشی، دندانپزشک دندان شما را باز می‌کند، پالپ را جدا کرده و ناحیه ریشه را تمیز می‌کند و سپس آن را پر و مهر و موم می‌نماید. این روش برای مدیریت پوسیدگی و مشکل دندانی بدون کشیدن دندان انجام می‌شود.
در مقابل، اپیکوکتومی فقط با نوک ریشه سروکار دارد و معمولاً بعد از درمان عصب کشی انجام می‌شود. دلیل اصلی که ممکن است اپیکوکتومی توصیه شود، این است که درمان کانال ریشه که در ابتدا انجام شده، موفق نبوده یا عفونت مجددا عود کرده است.
بیشتر بدانید : پر کردن دندان
مراحل اپیکواکتومی
پروسه اپیکواکتومی بسته به محل دندان و میزان دسترسی به ریشه‌های آن حدود ۳۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. شما در حین جراحی نباید دردی احساس کنید.
مراحل انجام اپیکواکتومی به شرح زیر است.
آماده سازی بیمار
قبل از جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی از دهان شما عکس برداری با اشعه ایکس انجام می‌شود تا به دندانپزشک کمک کند محل ریشه‌های عفونی را مشخص نماید و مطمئن شود که آیا لازم است هیچ یک از بافت‌های اطراف دندان برداشته شوند یا خیر.
درست قبل از جراحی ریشه دندان از بیحسی موضعی برای بی حس کردن ناحیه مورد نظر استفاده می‌شود.
جراحی اپیکواکتومی
در حین جراحی ریشه دندان، دندانپزشک با ایجاد یک برش کوچک در لثه و سپس کنار زدن بافت لثه به ریشه دندان آسیب دیده دسترسی پیدا می‌کند تا مسیری به ریشه باز کند. سپس هرگونه بافت ملتهب و ضایعات عفونی نوک ریشه را بر می‌دارد. معمولاً لازم است فقط چند میلی متر از ریشه و همچنین هر بافت ملتهب یا عفونی برداشته شود.
هنگامی که دندانپزشک ناحیه مورد نظر به طور کامل تمیز کرد، یک ماده پرکننده انتهای ریشه قرار می‌دهد تا ریشه را ببندد (مهر و موم کند) و از عفونت مجدد جلوگیری نماید. سپس برش لثه با چند بخیه بسته می‌شود. ممکن است در پایان جراحی ریشه دندان، یک عکس رادیوگرافی دیگر گرفته شود تا دندانپزشک مطمئن شود که هیچ گونه عفونتی باقی نمانده است.
ریکاوری و مراقبت پس از اپیکواکتومی
جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی نباید ناراحتی قابل توجهی ایجاد کند و در مطب دندانپزشک قابل انجام است. برای این جراحی به بیهوشی عمومی نیازی نیست بنابراین می‌توانید بلافاصله پس از پایان جراحی به خانه بروید و حتی رانندگی کنید. مهم‌ترین نکات مراقبتی پس از جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی شامل موارد زیر هستند:
- پس از عمل ریشه دندان ممکن است در حین بهبود ناحیه، کمی ناراحتی یا تورم خفیف وجود داشته باشد. این مسئله برای هر روش جراحی طبیعی است. برای کمک به کاهش درد می‌توانید از مسکن‌های بدون نیاز به نسخه یا داروهای مسکن تجویزی دندانپزشک‌تان استفاده کنید؛ برای درد، داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن در اغلب مواقع کافی خواهد بود.
- برای کاهش کبودی و تورم در ۲۴ ساعت اول پس از جراحی از کمپرس یخ استفاده کنید (۲۰ دقیقه کمپرس، ۲۰ دقیقه استراحت)
- ممکن است به مدت ۱ تا ۲ ساعت بعد از عمل خونریزی جزئی داشته باشید، بنابراین بهتر است در هنگام استراحت سر خود را بالاتر از بدن‌تان قرار دهید تا جریان خون کاهش یابد. دندانپزشک‌تان ممکن است به شما توصیه کند که علاوه بر داروهای ضد درد برای جلوگیری از عفونت بعد از عمل آنتی بیوتیک نیز مصرف کنید.
- شما می‌توانید به طور معمول مسواک بزنید و نخ دندان بکشید، اما تا زمانی که بخیه دارید، باید مراقب مسواک زدن و نخ دندان کشیدن در نزدیکی محل جراحی خود باشید. همچنین روی محل جراحی را مسواک نزنید تا بخیه‌ها باز نشوند؛ بجای آن می‌توانید از دهانشویه‌های ملایم استفاده کنید.
- برای جلوگیری از بروز عفونت و تسریع روند بهبودی لازم است روزی دو تا سه بار آب نمک ولرم غرغره کنید تا باکتری‌های مضر از بین بروند.
- بعد از یک یا دو روز باید بتوانید به فعالیت‌های عادی خود بازگردید و بخیه‌ها نیز در عرض یک هفته برداشته می‌شوند.
- در چند روز اول پس از جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی، فعالیت بدنی سنگین نداشته باشید.
- تا پایان دوره بهبودی از کشیدن سیگار و مصرف دخانیات اجتناب کنید زیرا روند بهبدی را کُند می‌سازد و احتمال بروز عفونت را افزایش می‌دهد.
- در چند روز اول پس از جراحی، غذاهای تند، داغ و یا جویدنی مصرف نکنید.
بیشتر بدانید : صفر تا صد کشیدن دندان
مشکلات شایع پس از جراحی ریشه دندان و راهکارها
موارد زیر شایع‌ترین مشکلاتی هستند که ممکن است پس از جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی اتفاق بیفتد:
- شایع‌ترین مشکل پس از جراحی ریشه دندان، بروز درد، التهاب و خونریزی در ناحیه جراحی است. همانطور که گفته شد، این موارد در حد خفیف کاملا طبیعی هستند و در عرض چند روز برطرف می‌شوند. اما در صورت تداوم یا تشدید چنین علائمی لازم است برای پیگیری بیشتر به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
- مهم‌ترین مسئله‌ای که ممکن است پس از جراحی ریشه دندان اتفاق بیفتد، شکست اپیکواکتومی است. این بدان معناست که جراحی ریشه دندان موفقیت آمیز نبوده و لازم است دندان مورد نظر کشیده شود. اگر اپیکواکتومی نتواند علائم ناخوشایند بیمار را کاهش دهد یا به درستی بهبود نیابد، ناموفق در نظر گرفته می‌شود. البته شکست اپیکواکتومی به ندرت اتفاق می‌افتد، به خصوص اگر شما باتجربه باشد. یک مطالعه در سال ۲۰۱۱ نشان داد که علت اصلی شکست جراحی آپیکال، شکاف در پر کردن انتهای ریشه است. این مسئله باعث می‌شود که باکتری‌ها به داخل دندان نشت کنند و عفونت گسترش یابد.
- انجام اپیکواکتومی در دندان‌های خلفی فک بالا می‌تواند به عفوت سینوس‌ها منجر شود. این عفونت در اغلب موارد به درمان آنتی بیوتیکی پاسخ می‌دهد.
- در مورد دندان‌های خلفی فک پایین، احتمال آسیب عصبی وجود دارد زیرا محل جراحی به بعضی از اعصاب فکی بسیار نزدیک است. دندانپزشک با انجام رادیوگرافی قبل از جراحی ریشه دندان می‌تواند احتمال بروز این مشکل را بررسی نماید.
بیشتر بدانید : روش های درمان دندان درد فوری
برای کاهش مشکلات پس از جراحی اپیکواکتومی و بهبود سریع‌تر به نکات زیر توجه کنید:
- در انتخاب دندانپزشک یا مرکز درمانی وسواس به خرج دهید. به یک دندانپزشک با تجربه یا یک کیلینیک دندانپزشکی خوش نام و به روز مراجعه کنید. بدین ترتیب می‌توانید مطمئن باشید که مراحل جراحی ریشه دندان به بهترین نحو ممکن و توسط با کیفیت‌ترین متریال و ابزارها انجام خواهد شد. این امر ریسک شکست اپیکواکتومی را به حداقل می‌رساند.
- داروهای تجویز شده توسط دندانپزشک خود را به طور منظم مصرف کنید و به محل جراحی فشار نیاورید.
- عدم مصرف دخانیات و پیروی از یک رژیم غذایی نرم در چند روز اول پس از جراحی به بهبودی سریع‌تر شما کمک خواهد کرد.
- در صورت مشاهده علائمی نظیر تب، ضعف، تشدید تورم و التهاب و بی حسی طولانی مدت فک به دندانپزشک مراجعه کنید.
- عکسبرداری با اشعه ایکس (قبل و بعد از جراحی ریشه درمان) به جلوگیری از بروز مشکلات پس از جراحی و همچنین تشخیص هر گونه مشکلات بعدی احتمالی کمک خواهد کرد.
بیشتر بدانید : پالپکتومی چیست؟
مزایا و معایب اپیکواکتومی
انجام جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی، مزایای درمانی متعددی برای بیمار به همراه دارد و همچنین ممکن است با برخی عوارض جانبی احتمالی همراه باشد.
مزایای جراحی ریشه دندان
مهم‌ترین مزایای درمانی اپیکواکتومی برای بیمار عبارتند از:
- نجات دندان: اپیکواکتومی می‌تواند آخرین راه نجات دندان طبیعی باشد و از کشیده شدن دندان و نیاز به درمان‌های دندانپزشکی پیچیده‌تر مانند ایمپلنت جلوگیری نماید.
- رفع عفونت: جراحی ریشه دندان با رفع عفونت مزمن و درد و ناراحتی ناشی از آن، کیفیت زندگی بیمار را بهبود می‌بخشد.
- بازیابی عملکرد دندان: پس از رفع عفونت دندان و تسکین ناراحتی، بیمار می‌تواند مانند قبل از دندان طبیعی خود استفاده کند.
- ایمنی بالا: جراحی ریشه دندان یک درمان دندانپزشکی بسیار ایمن و موثر است و در صورتی که توسط یک دندانپزشک ماهر انجام شود، نرخ موفقیت بسیار بالایی دارد.
- دوره نقاهت کوتاه: جراحی ریشه دندان یک روش سرپایی با دوره نقاهت چند روزه است. شما می‌توانید در عرض ۲ تا ۳ روز به فعالیت‌های عادی روزمره خود بازگردید و بخیه‌ها نیز حدود یک هفته بعد از عمل کشیده می‌شوند.
- جلوگیری از گسترش عفونت و آسیب: برداشتن ضایعات عفونی انتهای ریشه دندان از گسترش عفونت به استخوان و بافت‌های نرم اطراف دندان جلوگیری می‌کند.
- عدم تأثیر بر دندان‌های مجاور: جراحی ریشه دندان روی دندان‌های مجاور بیمار هیچ گونه تأثیر منفی (از قبیل لق شدن و جابجایی دندان) نمی‌گذارد.
بیشتر بدانید : پالپوتومی چیست؟
معایب و عوارض جانبی احتمالی جراحی ریشه دندان
عمده‌ترین مخاطرات ممکن در انجام اپیکواکتومی شامل موارد زیر هستند:
- واکنش به ماده بی حسی موضعی: برخی از بیماران ممکن است به بی حسی موضعی واکنش نشان دهند و به علائمی نظیر لرزش دست‌ها و افزایش ضربان قلب دچار شوند.
- درد و خشکی مفصل فک: باز نگه داشتن دهان در حین جراحی فک می‌تواند به خشک شدن مفصل فک و درد و ناراحتی منجر شود. همچنین ممکن است اطراف دهان و لب‌ها دچار ترک خوردگی و قرمزی شود.
- ایجاد کیست یا تومور: در برخی موارد ممکن است پس از برداشتن نوک ریشه دندان، کیست‌ها و تومورهایی در آن ناحیه ایجاد شوند.
- ترمیم نامناسب استخوان: این احتمال وجود دارد که روند ترمیم استخوان پس از جراحی ریشه دندان به خوبی پیش نرود؛ به دلایلی نظیر مصرف برخی داروها، سن بیمار، پیچیدگی جراحی و ….
- تداوم درد و ناراحتی: در برخی مواقع علی رغم انجام جراحی ریشه توسط یک دندانپزشک باتجربه، درد و علائم ناخوشایند بیمار همچنان ادامه خواهد داشت. این وضعیت بشدت ناامید کننده است و نشان می‌دهد که راهی به جز کشیدن دندان باقی نمانده است.
نکاتی برای پیشگیری از نیاز به جراحی ریشه دندان
برای پیشگیری از نیاز به جراحی ریشه دندان لازم نیست کار خارق العاده‌ای انجام دهید. داشتن یک روتین مراقبت دندانی صحیح و چکاپ‌های دندانپزشکی منظم در اغلب موارد جلوی پوسیدگی دندان و مشکلات متعاقب ناشی از آن را خواهد گرفت.
با رعایت موارد زیر، به احتمال زیاد به جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی نیاز پیدا نخواهید کرد:
- روزی دو بار مسواک بزنید.
- از خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
- حداقل روزی یکبار نخ دندان بکشید.
- از دهانشویه‌های ضد پوسیدگی استفاده کنید.
- از جویدن آبنبات، یخ، شکستن آجیل با دندان، گاز زدن مداد خودداری کنید. این کار باعث ایجاد ترک‌های دندانی می‌شود و راه را برای ورود باکتری به داخل دندان شما باز می‌کند.
- اگر اهل دندان قروچه هستید، از نایت گارد استفاده کنید.
- مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهای اسیدی را به حداقل برسانید.
- هر ۶ ماه یکبار برای چکاپ و پاکسازی دندان به دندانپزشک مراجعه کنید.
- در صورت مشاهده علائمی نظیر درد، حساس شدن دندان، التهاب لثه و … در اسرع وقت نزد دندانپزشک بروید.
- برای انجام امور دندانپزشکی خود به یک دندانپزشک حاذق و با تجربه مراجعه کنید. زیرا کم تجربگی دندانپزشک ممکن است باعث درمان ناقص، عود مجدد و گسترش مشکل دندانی شما شود. متأسفانه در برخی موارد مشاهده شده که یک پوسیدگی جزئی به خاطر عدم تشخیص به موقع و عدم درمان مناسب توسط دندانپزشک به گسترش عفونت، عصب کشی و حتی کشیدن دندان منجر شده است.
برای دریافت مشاوره رایگان همین حالا تماس بگیرید
سخن پایانی
هنگامیکه بحث درمان ریشه دندان به میان می‌اید، همه ما ناخودآگاه به یاد عصب کشی می‌افتیم اما گاهی اوقات شدت عفونت ریشه دندان به حدی زیادی است که یک روش غیرجراحی مانند عصب کشی نمی‌تواند به قدر کافی موثر باشد. در این مواقع یک درمان تهاجمی‌تر به نام جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی توصیه می‌شود. این روش شامل قطع کردن چند میلی متر از ریشه دندان، بیرون آوردن ضایعه عفونی از داخل استخوان، پاکسازی و پر کردن آن ناحیه با مواد مخصوص است. جراحی ریشه دندان می‌تواند آخرین راه حل ممکن قبل از کشیدن دندان باشد بنابراین بسیار مهم است که توسط یک دندانپزشک حاذق که در زمینه درمان ریشه تخصص دارد، انجام شود. توجه داشته باشید که بجز کشیدن دندان، جایگزین دیگری برای اپیکواکتومی وجود ندارد. بنابراین، اگر دندانپزشک شما جراحی ریشه دندان را توصیه کرد، آن را جدی بگیرید.
سوالات متداول
در این بخش به مرور چند سوال پرتکرار شما عزیزان پیرامون جراحی ریشه دندان می‌پردازیم.
۱.آیا پروسه جراحی ریشه دندان، دردناک است؟
جراحی ریشه دندان تحت بیحسی موضعی انجام می‌شود بنابراین شما در طول عمل دردی احساس نخواهید کرد. پس از رفع بی حسی، مقداری درد وجود خواهد داشت که با داروهای مسکن به راحتی قابل کنترل است. به طور کلی اپیکواکتومی می‌تواند تهاجمی‌تر از جراحی معمولی ریشه باشد؛ این بدان معناست که دوره نقاهت آن طولانی‌تر از عصب کشی بوده و با درد بیشتری همراه است.
۲. برای جراحی ریشه دندان به چه کسی باید مراجعه کنیم؟
توصیه می‌شود برای جراحی ریشه دندان به دندانپزشک متخصص درمان ریشه مراجعه کنید.
۳. مدت زمان نقاهت پس از اپیکواکتومی چقدر است؟
دوره نقاهت جراحی ریشه دندان حدود یک هفته خواهد بود. با اینحال اکثر بیماران ۲ تا ۳ روز بعد از عمل می‌توانند به فعالیت‌های عادی روزمره خود بازگردند.
۴. جراحی ریشه دندان برای چه کسانی مناسب نیست؟
انجام جراحی ریشه دندان یا اپیکواکتومی برای افراد زیر توصیه نمی‌شود:
- زنان باردار
- افراد مبتلا به اختلالات انعقادی خون و دیابت کنترل نشده
- بیمارانی که عفونت‌های دندانی فعال یا گسترده دارند.
- افراد مبتلا به نقص ایمنی
- در صورتی که موقعیت قرارگیری دندان بیمار به نحوی باشد که دسترسی به آن در حین عمل دشوار یا غیر ممکن باشد.
