پالپ دندان (Tooth Pulp) حیاتی‌ترین بخش دندان است که درست زیر دو لایه مینای دندان و عاج قرار گرفته و مملو از عروق خونی، بافت همبند و اعصاب است. این بافت نرم مسئولیت تولید عاج و دفاع از دندان در برابر حملات میکروبی را بر عهده دارد و در صورت عفونی شدن ممکن است دردناک شود یا حتی از بین برود. در این مقاله درباره جزئیات پالپ دندان و اهمیت آن در حفظ سلامت دندان‌ها صحبت می‌کنیم. همراه ما باشید.
برای دریافت مشاوره رایگان و تخصصی شماره خود را وارد نمایید
پالپ دندان چیست؟
درست زیر مینای سفیدرنگ دندان و لایه سخت عاج، یک بافت نرم به اسم پالپ دندان، در قسمت مرکزی دندان‌ها وجود دارد که از عروق خونی، اعصاب و بافت همبند تشکیل شده و به تغذیه دندان کمک می‌کند. این بافت پیچیده غیر کلسیفیه تا اعصاب هر دندان ادامه می‌یابد و به بافت‌های اطراف ریشه دندان متصل می‌شود.
پالپ تنها بخشی از دندان است رگ‌های خونی و اعصاب دارد. این بخش اگر آسیب ببیند، دندان‌ها خون و منبع عصبی خود را از دست می‌دهند. با این حال، زمانی که دندان کاملا بالغ شد، بدون حمایت پالپ هم می‌تواند زنده بماند؛ چراکه تغذیه لازم را از بافت‌های اطراف دریافت می‌کند.
ساختار و عملکرد پالپ دندان
ساختار پالپ دندان با توجه به سن و موقعیت دندان متفاوت است. در حالت کلی این توده ژله مانند حاوی اعصاب، رگ‌های خونی، ادونتوبلاست، فیبروبلاست، هیستوسیت، ماکروفاژ، ماست سل‌ها و سلول‌های پلاسما است و در فضاهای توخالی داخل دندان قرار می‌گیرد. حفره پالپ سه قسمت اصلی دارد:
- اتاق پالپ: قسمت اصلی که در تاج دندان قرار می‌گیرد.
- شاخ پالپ: امتداد اتاق پالپ که به سمت سطح جونده دندان خم می‌شود.
- کانال‌های رادیکولار: امتداد اتاق پالپ که در طول عصب دندان حرکت می‌کنند.
پالپ چندین عملکرد حیاتی دارد که عبارتند از:
- عملکرد حسی حفاظتی: تحریکات حرارتی، درد ناشی از ضربه، فشار و سایر تحریکات را درک می‌کند.
- تشکیل عاج: مسئولیت تشکیل عاج بر عهده این بخش از دندان است.
- تغذیه: حاوی رگ‌های خونی است و با حفظ رطوبت و تولید پروتئین‌هایی مانند آلبومین و فیبرینوژن، از شکستن دندان جلوگیری می‌کند.
- محافظت در برابر باکتری‌ها. سلول‌های ایمنی در پالپ دندان میکروب‌های مهاجم را شناسایی و با آنها مبارزه می‌کنند.
بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با پالپ دندان
اما ببینیم چه شرایط و بیماری‌هایی می‌توانند بر پالپ دندان تاثیر بگذارند؟
۱. پالپیت
پالپلیت یکی از رایج‌ترین بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با پالپ دندان به‌معنی التهاب پالپ است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از دل عاج و مینای دندان راهی به داخل پیدا کنند و وارد پالپ دندان شوند. پوسیدگی، آسیب‌های ناگهانی (در اثر ضربه یا بیماری) و دندان قروچه مزمن می‌تواند پالپ را در معرض خطر قرار دهد و آن را و مستعد ابتلا به عفونت کند.
پالپیت به دو دسته برگشت‌پذیر و برگشت‌ناپذیر طبقه‌بندی می‌شود:
- پالپیت برگشت‌پذیر: التهاب این نوع پالپیت به‌قدری خفیف است که پالپ دندان را سالم نگه می‌دارد. درد آن نیز خفیف است و فقط هنگام غذا خوردن متوجه آن می‌شوید. شایع‌ترین علت این پالپیت را می‌توان پوسیدگی دندان معرفی کرد که با برداشتن ناحیه پوسیده، ترمیم و پر کردن دندان درمان می‌شود.
- پالپیت برگشت ناپذیر: در پالپیت برگشت‌ناپذیر التهاب به‌حدی پیشرفت کرده که دیگر امکان نجات دادن پالپ دندان وجود ندارد! این التهاب موجب درد شدید و طولانی‌مدت می‌شود و در صورت عدم پیگیری می‌تواند زمینه نکروز یا مرگ پالپ را فراهم کند. دندانپزشک این نوع التهاب را با پالپکتومی درمان می‌کند.
۲. نکروز پالپ
نکروز پالپ به معنای مرگ پالپ دندان برای همیشه است. این اتفاق اغلب در اثر پالپیت مزمن رخ می‌دهد. قبل از آنکه نکروز اتفاق بیافتد، بیمار متوجه درد، التهاب و سایر علائم پالپیت خواهد شد. اما زمانی که پالپیت پیشرفت کرد و به مرحله نکروز رسید، عصب دندان مرده و دیگر هیچ حسی ندارد؛ حتی درد!
نکروز پالپ می تواند منجر به آبسه (تجمع عفونت در نزدیکی دندان) شود. عفونت و چرک آبسه می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن منتقل شود و فرد را در معرض خطرات جدی‌تری قرار دهد.
گاهی اوقات نکروز با عصب‌کشی درمان می‌شود؛ اما در بیشتر مواقع چاره‌ای جز کشیدن دندان آسیب‌دیده وجود ندارد!
۳. کلسیفیکاسیون پالپ دندان
در این بیماری رایج مرتبط با پالپ دندان، توده‌های سخت کلسیم در پالپ دندان شکل می‌گیرند که به سنگ پالپ هم معروفند. این توده‌ها ممکن است روی یکی از دندان‌ها روی همه آنها ایجاد شوند و به عاج متصل باشند یا آزادانه در پالپ دندان شناور باشند. تا جایی که رسوب کلسیم فضای اتاق پالپ و کانال‌های ریشه را پر کرده و کمبود فضا، ترمیم دندان را دشوار سازد. این توده‌ها در بیشتر موارد دندان‌های آسیاب بزرگ را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
علت کلسیفیکاسیون پالپ دندان تا امروز ناشناخته باقی مانده و فقط می‌دانیم که خطر ابتلا به آن با افزایش سن، بیشتر می‌شود.
علائم آسیب به پالپ دندان چیست؟
بسته به نوع آسیب، علائم هم متفاوت خواهد بود. اکثر بیماری‌های مرتبط با پالپ مثل پالپیت در نتیجه پوسیدگی دندان اتفاق می‌افتند و با درد، التهاب، حساسیت بیشتر به سرما و گرما و حساسیت به غذاهای شیرین همراهند. اما اگر آسیب‌دیدگی پالپ دندان حاصل عفونت باشد، علائمی مثل تب، بوی بد دهان، آبسه دندان (چرک)، تورم در اطراف گونه و تورم غدد لنفاوی رایج است.
درصورت مشاهده این علائم، هرچه زودتر با دندانپزشک تماس بگیرید یا برای معاینه، در مطلب حاضر شوید. اگر دندانپزشک شما علت و نوع آسیب دندان را زود تشخیص دهد، احتمال بازیابی سلامت دندان با روش‌های کمتر تهاجمی بیشتر خواهد بود.
مشکلات پالپ دندان چگونه تشخیص داده می شوند؟
مشکلات پالپ دندان که در بخش قبل مفصل درباره هرکدام صحبت کردیم، در مطب دندانپزشک به روش‌های مختلف تشخیص داده می‌شوند. در ادامه به چند روش رایج اشاره می‌کنیم:
- رادیوگرافی: پزشک با عکس برداری با اشعه ایکس و ارزیابی نتیجه آن، عیوب دندان و علائم عفونت را بررسی می‌کند.
- تست الکتریکی پالپ دندان: در این روش، دندانپزشک به‌کمک یک وسیله مخصوص، پالس الکتریکی کوچکی به دندان می‌رساند تا ببیند تحریک را احساس می‌کنید یا خیر. اگر پالپ زنده باشد، تحریک حس می‌شود و اگر مرده باشد، پالس الکتریکی احساس نخواهد شد.
- ضربه ملایم به دندان: در این روش ساده دندانپزشک با ابزار مخصوص یک ضربه ملایم به دندان می‌زند تا ببیند بیمار دردی احساس می‌کند یا خیر. احساس درد از پالپیت برگشت ناپذیر خبر می‌دهد.
- بررسی حساسیت به گرما یا سرما: در این تست پالپ، دندانپزشک دندان را با ماده گرم و سرد لمس می‌کند تا حساسیت دندان را بسنجد. زمانی که پالپ دندان به طور کامل مرده باشد، بیمار حساسیت نخواهد داشد.
درمان‌های مرتبط با پالپ دندان
بیماری‌های مرتبط با پالپ دندان به یکی از این سه روش درمان می‌شوند: پالپوتومی، پالپکتومی یا عصب‌کشی. اجازه دهید نگاه دقیق‌تری به این روش‌های درمان بیاندازیم.
۱. پالپوتومی
این روش روی دندانی اجرا می‌شود که پالپ آن هنوز زنده است و بیمار آن دندان را هنوز احساس می‌کند. در این روش، دندانپزشک بافت ناسالم که در تاج دندان قرار دارد را بر می‌دارد و با پالپ درون ریشه کاری ندارد. همچنین برای محافظت از دندان‌ها و جلوگیری از عفونت مجدد، از یک پرکننده دارویی استفاده می‌کند.
پالپوتومی اکثرا روی دندان‌های شیری اجرا می‌شود؛ با این حال برای دندان‌های دائمی بزرگسالان نیز اثربخش است.
۲. پالپکتومی
پالپکتومی شامل برداشتن پالپ از تمام قسمت‌های دندان، از جمله ریشه دندان‌ها است. در مرحله بعد، دندانپزشک حفره‌های پالپ را تمیز و استریل می‌کند. در نهایت، محفظه پالپ و کانال‌های ریشه دندان را با ماده‌ای پر می‌کند که به مرور توسط بدن جذب می‌شود.
۳. عصب‌کشی
عصب‌کشی یا درمان ریشه مشابه روش پالپکتومی است. در هر دو روش پالپ دندان برداشته می‌شود. در طول عصب‌کشی، دندانپزشک کانال‌های ریشه را تمیز می‌کند، شکل می‌دهد، پر می‌کنند و بعضا برای محافظت از مواد، یک روکش جدید روی دندان می‌کشد.
پیشگیری و مراقبت از پالپ دندان
موثرترین راه برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با پالپ مثل پالپیت و نکروز و به‌طور کلی حفظ سلامت دندان‌ها، رعایت بهداشت دهان و دندان است:
- دندان‌های خود را حداقل دو بار در روز با یک مسواک نرم و خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید.
- برای مسواک زدن وقت بگذرید و دندان‌ها را از همه جهات مسواک بزنید.
- دست‌کم روزی یک بار لابه‌لای دندان‌ها را با نخ دندان تمیز کنید.
- در طول روز چند بار آب بنوشید؛ خصوصا بعد از صرف غذا.
- اگر دندان‌هایتان را به هم فشار می‌دهید و اصطلاحا دندان قروچه دارید، شب‌ها از محافظ دهان استفاده کنید.
- برای معاینه و پاک‌سازی حرفه‌ای دندان‌ها، مرتب به دندانپزشک مراجعه کنید.
برای دریافت مشاوره رایگان همین حالا تماس بگیرید
کلام آخر
پالپ دندان سرشار از اعصاب، رگ‌های خونی و سلول‌های بازسازی‌کننده، بخشی از دندان است که آن را زنده و سالم نگه می‌دارد. این پالپ توسط لایه‌های عاج و مینای دندان محافظت می‌شود، با این حال درصورت پوسیدگی دندان مستعد عفونت است! بنابراین همیشه بهداشت دهان و دندان را در خانه رعایت کنید و به‌محض آنکه متوجه علائم پوسیدگی دندان مثل درد، حساسیت یا التهاب شدید، در اسرع وقت با دندانپزشک خود تماس بگیرید. هرچه زودتر تحت درمان قرار بگیرید، کنترل عفونت راحت‌تر و نتیجه درمان مطلوب‌تر خواهد بود.
شما چقدر از سلامت پالپ و دندان‌ها مراقبت می‌کنید؟ برای حفظ سلامت این بخش از بدن دقیقا چه بایدها و نبایدهایی را رعایت می‌کنید؟ مشتاق شنیدن نظرات ارزشمندتان هستیم.
