تاج دندان چیست؟

فهرست مطالب

دندان ما انسان‌ها از دو بخش تاج و ریشه تشکیل شده است. به آن بخش از دندان که قابل مشاهده است و  در بالای خط لثه قرار دارد تاج گفته می‌شود.  این بخش توسط یک لایه سخت و محافظ به نام مینا پوشانده شده است. به طور کلی تاج از سه بخش تشکیل شده است:

• مینا: مینا خارجی‌ترین لایه تاج دندان است. این ماده سفت و سفید است و از دندان در برابر پوسیدگی و آسیب‌های دیگر محافظت می‌کند.
• عاج: عاج لایه‌ای از بافت است که در زیر مینای دندان قرار دارد. این ماده نرم‌تر و زردرنگ است که به دندان شکل و ساختار می‌دهد.
• پالپ: پالپ داخلی‌ترین قسمت دندان است که حاوی اعصاب، عروق خونی و بافت همبند است. پالپ برای حفظ سلامت دندان مهم است، زیرا مواد مغذی و اکسیژن را برای دندان فراهم می‌کند.

در این مقاله می‌خواهیم تاج دندان را از نظر آناتومی و کارکرد بررسی کنیم. با ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.

آناتومی و ساختار تاج دندان

تاج دندان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. در ادامه ساختار تاج دندان را بررسی می‌کنیم. 

بیشتر بدانید : آناتومی و ساختار کلی دندان

شقاق: شقاق‌ها همان شیارهای عمیقی هستند که روی سطح دندان قرار دارند. 

گردن: گردن قسمت باریکی از دندان است که در خط لثه قرار دارد. 

خط سرویکال: خط سرویکس، خطی است که تاج دندان را از ریشه جدا می‌کند. 

برجستگی‌ها: تاج‌ها از برجستگی‌های مختلفی تشکیل شده‌اند. این برجستگی‌ها را در ادامه توضیح می‌دهیم:

کاسپ

کاسپ‌ها نقاط برجسته روی سطح دندان هستند. این برجستگی‌های اصلی دندان در اندازه و اشکال گوناگونی روی تاج دیده می‌شوند. جالب است بدانید که دندان‌های جلو کاسپ ندارند و دندان‌هایی که از نیش به بعد قرار دارند، دارای این بخش هستند. کاسپ‌ها برای جویدن لازم هستند. جالب است بدانید که دندان نیش از یک کاسپ بزرگ تشکیل شده است. 

توبرکول

توبرکول به برجستگی‌های گرد و کوچکی گفته می‌شود که روی سطح تاج وجود دارند. همانند کاسپ، اندازه و شکل متفاوتی دارد. به این برجستگی‌ها، کاسپ کوچک یا مینی کاسپ هم گفته می‌شود. توبرکول‌ها معمولاً در سطح لینگوال دندان‌های قدامی بالا وجود دارند. 

کوژک

کوژک برجستگی بزرگ و گردی است که در سطح زبانی دندان‌های قدامی قرار دارد. کوژک‌ها سطح زبانی را به سطوح مزیال و دیستال متصل می‌کنند. 

ماملون

این برجستگی‌ها گرد و کوچک هستند و در ریج دندان‌های قدامی تازه روییده، وجود دارند. این برجستگی‌ها معمولاً به مرور زمان ساییده می‌شوند و از بین می‌روند. 

ریج

ریج‌ها برجستگی‌هایی هستند که از دو دامنه یا شیب تشکیل شده‌اند و در یک خط به هم می‌رسند. به هر دامنه، Slope یا شیب گفته می‌شود. به محل رسیدن شیب‌ها هم کرست ریج گفته می‌شود. جالب است بدانید که ۴ ریج در کنار هم یک کاسپ را تشکیل می‌دهند و می‌توان گفت ریج، عنصر اصلی تشکیل‌دهنده هر کاسپ است. ریج ۵ نوع دارد:

• مارژینال ریج: به ریجی خطی شکل گفته می‌شود که در مزیال و دیستال سطح دندان خلفی وجود دارد. این ریج در دندان‌های قدامی هم وجود دارد؛ اما برجستگی آن در این دندان‌ها کمتر است. 
• ریج مثلثی: این ریج خطی از راس کاسپ دندان‌های خلفی به شیار مرکزی می‌رسد. نام آن نیز به دلیل شکل مثلثی آن است. 
• ریج عرضی: وقتی دو ریج مثلثی به صورت عرضی در سطح دندان‌های خلفی به هم بپیوندند، ریج عرضی ایجاد می‌شود. 
• ریج مایل: این ریج تنها در مولرهای بالایی دیده می‌شود و به صورت عرضی اما مایل از کاسپ مزیولینگوال به دیستوباکال کشیده می‌شود.
• فرورفتگی‌ها: تاج دارای فرورفتگی‌هایی است که به دلیل برجستگی‌ها ایجاد می‌شوند. فرورفتگی‌ها نیز انواع مختلف دارند که در ادامه می‌آوریم.

1. فاسا: فرورفتگی غیرمنظم و گرده شده در سطح لینگوال تاج دندان
2. سالکوس: فرورفتگی‌های باریک و بلند و V شکل که معمولاً در سطح اکوزال دندان‌های خلفی وجود دارند.
3. شیار اولیه: شیار و خطی که در مرزهای پیونددهنده کاسپ‌های تاج قرار دارند.
4. شیار ثانویه: شیارهایی که معمولاً در شیب کاسپ دیده می‌شوند.
5. گودال: به محل برخورد شیارهای رشدی اصلی گودال یا پیت گفته می‌شود. پیت‌ها معمولاً عمیق‌ترین بخش فاسا هستند.

کارکردهای تاج دندان

تاج دندان چندین عمل مهم را انجام می‌دهد:

• جویدن: تاج دندان وظیفه جویدن غذا را بر عهده دارد. برجستگی‌های روی سطح جویدنی دندان به خرد شدن غذا به قطعات کوچک‌تر کمک می‌کنند.
• صحبت کردن: شکل و اندازه دندان‌ها به شکل‌گیری صداهایی که ما تولید می‌کنیم، کمک می‌کند.
• محافظت: تاج دندان از لایه‌های داخلی دندان در برابر آسیب محافظت می‌کند. مینای دندان یک لایه سخت از بافت است که از پوسیدگی و سایر آسیب‌ها جلوگیری می‌کند.
• زیبایی: تاج دندان برای زیبایی نیز مهم است. رنگ، شکل و چینش دندان‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر ظاهر ما داشته باشد.

نحوه رشد تاج دندان

رشد تاج دندان در مراحل اولیه رشد جنینی یعنی در حدود هفته ششم بارداری آغاز می‌شود. اولین نشانه‌های رشد دندان را می‌توان در این زمان با ضخیم شدن اپیتلیوم دهان و تشکیل لامینای دندانی مشاهده کرد. لامینای دندان نواری از بافت است که در امتداد استخوان فک قرار دارد و جوانه‌های دندان از این بافت رشد می‌کنند. 

جوانه‌های دندان اولین ساختار قابل تشخیص دندان هستند و در حدود هفته هشتم بارداری شروع به شکل‌گیری می‌کنند. جوانه‌های دندان ساختارهای گرد و کوچکی هستند که از لامینای دندانی ایجاد می‌شوند و هر جوانه دندان در نهایت به یک دندان تبدیل می‌شود.

جوانه‌های دندان از دو نوع سلول تشکیل شده‌اند: سلول‌های اکتودرمی و سلول‌های مزانشیمی. سلول‌های اکتودرمی سلول‌هایی هستند که حفره دهان را می‌پوشانند، در حالی که سلول‌های مزانشیمی سلول‌هایی هستند که در زیر سلول‌های اکتودرمی قرار دارند.

سلول‌های اکتودرمی جوانه دندان اندام مینای دندان را تشکیل می‌دهند که لایه سخت و بیرونی تاج دندان است. سلول‌های مزانشیمی جوانه دندان، پاپیلای دندانی را تشکیل می‌دهند که وظیفه تولید عاج و پالپ دندان را بر عهده دارد.

پس می‌توان گفت مراحل رشد تاج دندان شامل موارد زیر می‌شود:

1. مرحله جوانه: جوانه مرحله اولیه رشد دندان است. در این مرحله دندان یک ساختار کوچک و گرد است که از لامینا ایجاد شده است.
2. مرحله کلاهک: در این مرحله جوانه دندان به کلاهک متغیر شکل می‌دهد و اندام مینا و پاپیلای دندان شروع به شکل گرفتن می‌کنند.
3. مرحله بل: بل مرحله آخر رشد تاج دندان است که در آن تاج، شکل و اندازه نهایی را به خود می‌گیرد. در نهایت با به وجود آمدن مینا و پاپیلای دندان شروع به تولید عاج و پالپ می‌کند.

کل فرایند رشد تاج دندان چندین ماه طول می‌کشد تا تکمیل شود. اولین دندان‌هایی که رشد می‌کنند، دندان‌های مرکزی هستند که معمولاً در حدود ۶ ماهگی رویش می‌کنند. آخرین دندانی که رویش می‌کند دندان آسیاب سوم است که معمولاً در حدود ۱۷ تا ۲۱ سالگی رویش می یابد.

مورفولوژی تاج دندان

مورفولوژی یا شکل و ساختار تاج دندان بسته به نوع دندان متفاوت است. مورفولوژی تاج دندان توسط تعدادی از عوامل از جمله ژنتیک، محیطی که فرد در آن رشد می‌کند و عملکرد دندان تعیین می‌شود. مهم‌ترین عامل در تعیین مورفولوژی تاج دندان، ژنتیک فرد است. ژن‌هایی که رشد تاج دندان را کنترل می‌کنند، از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند.

محیطی که فرد در آن رشد می‌کند نیز می‌تواند بر مورفولوژی تاج دندان تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، سوءتغذیه در طول رشد می‌تواند منجر به ایجاد دندان‌های کوچک‌تر با کاسپ‌های پیچیده‌تر شود.

در نهایت، عملکرد دندان نیز در تعیین مورفولوژی آن نقش دارد. به عنوان مثال، دندان‌های پیش برای گاز گرفتن طراحی شده‌اند، در حالی که دندان‌های آسیای بزرگ برای آسیاب کردن غذا طراحی شده‌اند. در نتیجه، دندان‌های آسیا دارای برجستگی‌های تیز هستند، در حالی که دندان‌های پیش دارای برجستگی‌های پهن هستند.

نکاتی جالب در مورد تکامل تاج دندان انسان

دندان‌های پیش انسان‌های اولیه بسیار بزرگ‌تر و محکم‌تر از دندان‌های پیش انسان‌های امروزی بودند. علت این امر هم این است که انسان‌های اولیه دارای رژیم غذایی سرشار از غذاهای سخت و ساینده بودند.

نیش‌های انسان‌های اولیه بسیار بزرگ‌تر از نیش‌های انسان‌های امروزی بود. این امر به این دلیل است که انسان‌های اولیه از نیش خود برای پاره کردن گوشت استفاده می‌کردند.

دندان‌های جلوی انسان‌های اولیه نیز بزرگ‌تر و قوی‌تر از دندان‌های جلوی انسان‌های امروزی بودند. دلیل این امر این است که انسان‌های اولیه از دندان‌های جلویی برای گاز گرفتن و پاره کردن غذاهای سفت استفاده می‌کردند.

تکامل تاج دندان انسان فرایندی تدریجی بوده است که طی میلیون‌ها سال اتفاق افتاده است. انسان‌های اولیه دندان‌های ساده با کاسپ‌های کمی داشتند. با گذشت زمان، دندان‌های انسان پیچیده‌تر شدند و میزان فرورفتگی‌ها بیشتر و مینای دندان ضخیم‌تر شد. این تکامل تاج دندان به انسان کمک کرده است تا با انواع رژیم‌ها و محیط‌ها سازگار شود.

کلام آخر

تاج دندان انسان ساختار پیچیده‌ای دارد. این بخش از دندان نقش حیاتی در جویدن، صحبت کردن و محافظت از لایه‌های درونی دندان دارد. رشد، مورفولوژی و تکامل تاج دندان انسان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. تاج دندان سالم برای سلامت کلی دهان ضروری است. در نتیجه بهتر است با رعایت نکات بهداشتی همانند مسواک زدن منظم و نخ دندان کشیدن، سلامت آن را حفظ کنید.