مهم‌ترین اقدامی که می‌توانید برای حفظ سلامت دهان و دندان‌هایتان انجام دهید، مسواک زدن منظم و کشیدن نخ دندان است. در این میان گنجاندن مواد مفید برای سلامت دهان و دندان در روال بهداشتی و روتین روزمره نیز می‌تواند در حفظ و ارتقاء سلامت دهان و دندان‌ها موثر باشد. فلوراید، ماده موثری است که به طور گسترده در محصولات بهداشتی، صنایع مختلف و حتی آب آشامیدنی ما به کار می‌رود. علت استفاده متداول از فلوراید، تأثیرات مثبت آن بر سلامت بدن از جمله سلامت دهان و دندان است. در مطلب امروز به طور کامل با فلوراید و مزایای آن برای دهان و دندان‌ها و همچنین عوارض جانبی بالقوه آن آشنا می‌شوید.
برای دریافت مشاوره رایگان و تخصصی شماره خود را وارد نمایید
فلوراید چیست؟
فلوراید یک ماده معدنی کم‌نیاز (trace) است که به طور طبیعی و در مقادیر کم در آب، خاک و مواد غذایی مختلف وجود دارد. این ماده بیشتر به دلیل نقشی که در پیشگیری و معکوس کردن پوسیدگی دندان و افزایش استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها ایفا می‌کند، شناخته شده است. بیشتر فلوراید در روده جذب شده و در استخوان‌ها و دندان‌ها ذخیره می‌شود. فلوراید جذب نشده از طریق ادرار دفع می‌گردد. کودکان نسبت به بزرگسالان فلوراید را به طور موثرتری جذب می‌کنند زیرا دندان‌ها و استخوان‌های آنها به سرعت در حال شکل گیری است.
فلوراید اولین بار در سال ۱۸۰۰ میلادی توسط دو شیمی دان معروف به نام‌های Morichini و Berzelium به عنوان یکی از اجزای دندان و استخوان کشف شد. در طی سال‌های بعد، دانشمندان شیمی به این نتیجه رسیدند که کمبود یا فقدان فلوراید، علت اصلی پوسیدگی دندان است. بر همین اساس، ایده افزودن فلوراید به رژیم غذایی و روتین مراقبتی افراد شکل گرفت.
دانشمندان از اوایل قرن بیستم متوجه شدند که سطوح بالای فلوراید طبیعی موجود در منابع آبی برخی نواحی با سطوح پایین پوسیدگی دندان مرتبط است. در سال ۱۹۴۵، گراند راپیدز در میشیگان، اولین شهر جهان بود که فلوراید را به آب لوله کشی اضافه کرد. هنگامی که مطالعات بعدی نشان دادند میزان پوسیدگی دندان در کودکان این منطقه کاهش یافته است، فلورایده کردن آب آشامیدنی به سایر شهرها و کشورها گسترش یافت. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، فلورایداسیون آب آشامیدنی را یکی از ۱۰ دستاورد بزرگ بهداشت عمومی قرن بیستم نامیده است.
فلوراید تراپی نیز اولین بار در سال ۱۹۶۴ در کشور آلمان برای جلوگیری از پوسیدگی دندان مورد استفاده قرار گرفت و در حال حاضر تقریبا در تمام کشورهای جهان به عنوان یک درمان پیشگیرانه متداول و ایمن شناخته می‌شود.
بیشتر بدانید : فلورایدتراپی چیست؟
اهمیت فلوراید در بهداشت دهان و دندان
حفره‌های دندانی توسط باکتری‌هایی ایجاد می‌شوند که در دهان ما زندگی می‌کنند. آنها از باقی مانده غذاهایی که در دهان وجود دارد (از جمله غذاها و نوشیدنی‌های شیرین) تغذیه می‌کنند. این باکتری‌ها با مصرف قند، اسیدهایی آزاد می‌کنند که به مینای دندان حمله می‌نماید. با گذشت زمان، آسیب به مینای دندان که لایه خارجی محافظ دندان است، زمینه پوسیدگی دندان را فراهم می‌کند. فلوراید با ترمیم آسیب‌هایی که این اسیدها می‌توانند به دندان‌های ما وارد کنند، به مقابله با ایجاد حفره‌ها کمک می‌کند. این فرآیند ترمیم که در واقع نقش فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی دندان است، معدنی سازی مجدد (remineralization) نامیده می‌شود.
بیشتر بدانید : همه چیز درباره پوسیدگی دندان
فلوراید از طرق زیر به محافظت از دندان در برابر پوسیدگی کمک می‌کند:
- با تقویت سطح دندان، آن را در برابر پوسیدگی مقاوم‌تر می‌کند.
- در رشد باکتری‌هایی که باعث ایجاد حفره می‌شوند، اختلال ایجاد می‌کند.
- به ترمیم مراحل اولیه پوسیدگی دندان کمک می‌کند.
- روند کاهش مواد معدنی را کُند می‌سازد.
- باعث معدنی سازی مجدد مینای دندان می‌شود.
فلوراید بر سلامت لثه و دهان نیز تأثیر مثبت می‌گذارد. این ماده طبیعی با جلوگیری از رشد باکتری‌ها احتمال ابتلا به التهاب و عفونت لثه و عوارض جانبی ناشی از آن مانند خونریزی، عقب نشینی (تحلیل) و دردناک شدن لثه را کاهش می‌دهد. از بین رفتن باکتری‌های مضر مانع بد بو شدن دهان نیز می‌شود. همچنین با کاهش ریسک پوسیدگی، احتمال بسیار کمتری برای از دست دادن دندان و تحلیل استخوان فک وجود خواهد داشت.
بیشتر بدانید : روش صحیح مسواک زدن
خواص شیمیایی و فیزیکی فلوراید
فلوئور (F) اولین عنصر از خانواده هالوژن و واکنش پذیرترین عنصر در میان همه عناصر شیمیایی است. اصطلاح «فلوراید» به شکل یونی آن (F-) و «فلورایدها» به ترکیبات حاوی فلوراید، اعم از آلی و معدنی اشاره دارد.
یون فلوراید (با فرمول شیمیایی F-) ساده‌ترین آنیون معدنی و تک اتمی فلوئور با خواص basic است و یک عنصر کم‌نیاز در نظر گرفته می‌شود.
کاربردهای فلوراید
کاربردهای فلوراید بسیار متنوع هستند. این ماده معدنی در زمینه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در ادامه به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.
استفاده در بهداشت دهان و دندان
معروف‌ترین و مفیدترین کاربرد فلوراید در حفظ و ارتقاء بهداشت دهان و دندان است. فلوراید به طور گسترده در محصولات بهداشتی دهان و دندان نظیر خمیردندان، دهانشویه و … به کار می‌رود. همچنین از فلوراید برای انجام فلوراید تراپی دندان‌ها نیز استفاده می‌شود. در این روش دندانپزشکی، دندان‌های بیمار (بزرگسال یا کودک) به مقدار مشخصی فوم یا ژل فلوراید آغشته می‌شود. این کار، احتمال ایجاد حفره و پوسیدگی دندان را کاهش می‌دهد و از پیشرفت پوسیدگی‌های موجود نیز جلوگیری می‌کند.
کاربردهای صنعتی و تجاری
کاربردهای فلوراید فراتر از حوزه دندانپزشکی است و ترکیبات حاوی فلوراید در صنایع مختلف و همچنین محصولات روزمره به کار می‌رود. به عنوان مثال آلومینیوم فلوراید در صنعت فولاد، صنایع شیشه و صنعت آلومینیوم مورد استفاده قرار می‌گیرد. سدیم فلوراید نیز یکی از مواد اولیه رایج در تولید حشره کش و آفت کش، مواد شوینده و پاک کننده است. این ماده همچنین در تولید مواد محافظ چوب نیز کارایی دارد.
فلوراید در محصولات غذایی
این روزها فلوراید در بسیاری از آدامس‌ها و آبنبات‌های مکیدنی به کار می‌رود. همچنین مکمل‌های فلوراید نیز به صورت قرص و قطره در دسترس هستند. این مکمل‌ها غالبا به صورت نسخه‌ای به فروش می‌رسند و برای افرادی که به آب آشامیدنی فلورایده دسترسی ندارند، مفید هستند.
فلوراید در آب آشامیدنی
امروزه فلوراید تقریبا به آب آشامیدنی همه مناطق دنیا افزوده می‌شود. به فرایند اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی، فلورایداسیون آب می‌گویند. این کار با هدف پیشگیری از پوسیدگی دندان ناشی از کمبود فلوراید انجام می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ پوسیدگی دندان از زمان اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی در مقایسه با قبل به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. با اینحال برخی از افراد نگران عوارض جانبی نوشیدن آب حاوی فلوراید هستند. اما این نگرانی تا چه حد منطقی است! بیایید فواید و مضرات افزودن فلوراید به آب را با هم مرور کنیم.
فواید:
- دریافت فلوراید در مقادیر مناسب به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند.
- درصد بالایی از مردم جهان به آب آشامیدنی دسترسی دارند بنابراین یک روش ساده و مطمئن برای افزایش میزان فلوراید دریافتی افراد است.
- فلورایداسیون شبیه افزودن ویتامین‌ها به محصولات غذایی است.
- استفاده از فلوراید در آب برای محافظت از دندان‌ها نیاز به روش‌های دندانپزشکی پرهزینه را کاهش می‌دهد.
- بیش از ۱۰۰ سازمان بهداشت ملی و بین المللی مزایای فلوراید افزوده شده به آب را تأیید کرده‌اند.
- افزودن فلوراید به آب بیش از ۶۰ سال مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شده است که فلوراید در آب آشامیدنی، پوسیدگی دندان را ۴۰ تا ۶۰ درصد کاهش می‌دهد.
مضرات:
- فلوراید یک نوروتوکسین است که در دوزهای بالا می‌تواند مضر باشد.
- قرار گرفتن در معرض فلوراید بیش از حد می‌تواند به تغییر رنگ دندان و مشکلات استخوانی منجر شود.
- در برخی موارد به طور طبیعی فلوراید کافی در آب وجود دارد و افزودن فلوراید اضافه به آن باعث ایجاد عوارض جانبی خواهد شد.
- افراد مختلف به مقادیر متفاوتی از موادی مانند فلوراید نیاز دارند.
- سطوح فعلی فلوراید در آب ممکن است ایمن نباشد.
- افزودن فلوراید به آب ممکن است برای محیط زیست مضر باشد.
- برخی از مردم ادعا می‌کنند که آب فلورایده باعث مشکلات سلامتی متعددی می‌شود، از جمله نمرات IQ پایین در کودکان، سرطان استخوان، آرتروز و بیماری کلیوی.
اثرات فلوراید بر سلامتی
این ماده معدنی از جنبه‌های مختلف برای سلامتی ما مفید است و دقیقا به همین خاطر، تا این حد شناخته شده است.
فلوراید برای دندان‌ها و استخوان‌ها
موارد زیر، مهم‌ترین اثرات مفید فلوراید برای دندان‌ها و استخوان‌ها هستند.
- جلوگیری از پوسیدگی دندان: زمانی که فلوراید به آب آشامیدنی اضافه شود یا در خمیردندان‌ها و دهانشویه‌ها گنجانده شود، می‌تواند ریسک تشکیل حفره و ایجاد پوسیدگی جدید و همچنین سرعت پیشرفت پوسیدگی‌های دندانی فعلی را کاهش دهد.
- درمان پوکی استخوان (از دست دادن استخوان): فلورایدی که به طور مداوم یا به صورت دوره‌ای مصرف می‌شود (سه ماه مصرف خوراکی، یک ماه استراحت) ممکن است تراکم مواد معدنی استخوان که نشان دهنده میزان استحکام استخوان است را افزایش دهد. به نظر می‌رسد فلوراید در ترکیب با درمان جایگزینی هورمون برای بهبود استحکام استخوان در زنان مسن موثرتر عمل می‌کند.
- از تحلیل استخوان در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید و بیماری کرون جلوگیری می‌کند.
عوارض جانبی و خطرات بالقوه
در حالی که فلوراید یک ترکیب طبیعی است اما در صورت مصرف در مقادیر زیاد می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. مهم‌ترین عوارض جانبی دریافت فلوراید بیش از حد شامل موارد زیر هستند:
- فلوئوروزیس دندانی: فلوئوروزیس دندان زمانی اتفاق می‌افتد که شما در حالی که دندان‌هایتان هنوز در زیر لثه‌ها در حال تشکیل هستند، فلوراید بیش از حد دریافت می‌کنید. این وضعیت باعث ایجاد لکه‌های سفید روی سطح دندان‌ها می‌شود. فلوئوروزیس دندان به غیر از ایجاد لکه‌های سفید دندانی، هیچ گونه آسیب یا علامت دیگری ایجاد نمی‌کند. این شرایط فقط کودکان زیر ۸ سال که هنوز دندان‌های دائمی ندارند را تحت تأثیر قرار می دهد. کودکان همچنین احتمال بیشتری برای قورت دادن خمیر دندان دارند که حاوی فلوراید بسیار بیشتری نسبت به آب فلورایده است. برای کاهش ریسک ابتلا به فلوئوروزیس دندانی می‌توانید با نظارت بر کودکتان هنگام مسواک زدن مطمئن شوید که مقدار زیادی خمیر دندان را نمی‌بلعد.
- فلوئوروزیس اسکلتی: فلوئوروزیس اسکلتی شبیه فلوئوروزیس دندانی است اما به جای دندان، استخوان‌ها را درگیر می‌کند. علائم اولیه آن شامل درد و خشکی مفاصل است. با گذشت زمان، فلوئوروزیس اسکلتی می‌تواند ساختار استخوان را تغییر دهد و باعث کلسیفیکاسیون رباط ها شود. این وضعیت معمولاً از قرارگیری طولانی مدت در معرض سطوح بالای فلوراید (اغلب در آب آشامیدنی) ایجاد می‌شود. چند چیز می‌تواند باعث وجود فلوراید بیش از حد در آب شود، از جمله آلودگی تصادفی ناشی از آتش سوزی یا انفجار. برخی مناطق از جمله بخش‌های وسیعی از آفریقا و آسیا، دارای ذخایر زمین شناختی بزرگی از فلوراید هستند که می‌تواند منابع آب را آلوده کند.
سایر عوارض دریافت فلوراید بیش از حد عبارتند از:
- ناراحتی معده
- حالت تهوع و یا استفراغ
- اسهال
- افزایش بزاق
- کهیر
- طعم صابونی یا شوری در دهان
- ضعف، لرزش یا تشنج
فلوراید در محصولات بهداشتی
فلوراید به طور گسترده‌ای در محصولات بهداشتی به کار می‌رود. در واقع علاوه بر مصرف آب آشامیدنی فلورایده، برای اطمینان از دریافت فلوراید کافی توصیه می‌شود که به طور منظم از محصولات بهداشتی حاوی فلوراید استفاده کنید.
خمیردندان و دهان شویه‌های حاوی فلوراید
خمیردندان‌ها و دهانشویههای حاوی فلوراید، شناخته شده‌ترین محصولات بهداشتی دندانی حاوی فلوراید هستند. آنها ازسنین خردسالی تا بزرگسالی قابل استفاده هستند و قیمت مناسبی دارند. دوز فلوراید موجود در این محصولات بهداشتی کاملا ایمن و استاندارد شده است بنابراین در صورت استفاده صحیح و عدم بلعیدن هیچ گونه نگرانی برای سلامتی شما ایجاد نخواهند کرد.
بیشتر بدانید : بهترین دهانشویه
مقایسه محصولات حاوی فلوراید و بدون فلوراید
محصولات حاوی فلوراید و بدون فلوراید، هر یک ویژگی‌ها و مزایای خاص خودشان را دارند و نمی‌توان یکی از آنها را به طور ۱۰۰ درصد توصیه یا رد کرد. برای راهنمایی بیشتر شما عزیزان و کمک به انتخاب محصول مناسب در ادامه آنها را با هم مقایسه می‌کنیم.
محصولات بدون فلوراید
به طور کلی، دندانپزشکان به دلیل اثرات فلوراید بر سلامت طولانی مدت دندان بیماران، استفاده از محصولات بدون فلوراید را برای عموم مردم توصیه نمی‌کنند. اما استفاده از محصولات دندانی بدون فلوراید می‌تواند در برخی شرایط مفید باشد، از جمله:
- افرادی که سابقه آلرژی به فلوراید یا فلوئوروزیس دندانی دارند.
- افرادی که از آب آشامیدنی حاوی مقادیر بالای فلوراید استفاده می‌کنند.
- کودکانی که عادت به بلعیدن خمیر دندان دارند؛ این کار ریسک فلوئوروزیس دندانی را افزایش می‌دهد.
- افرادی که معتقدند مقدار فلوراید آزاد شده در آب از طریق خمیر دندان به محیط زیست صدمه می‌زند.
مزایای محصولات بدون فلوراید:
- مواد تشکیل دهنده یک خمیر دندان یا دهانشویه بدون فلوراید می‌توانند به دهان حس شادابی و تازگی دهند.
- فرمول‌های بدون فلوراید می‌توانند دندان‌ها را از نظر فیزیکی تمیز کنند و هرگونه تجمع پلاک را از بین ببرند.
- حتی اگر خمیردندان حاوی فلوراید نباشد، باز هم می‌تواند به سفید شدن دندان‌ها کمک کند.
- محصولات بدون فلوراید حاوی موادی مانند فسفات کلسیم، زایلیتول و روغن‌های ضروری هستند. این ترکیبات می‌توانند به طور موثری، باکتری‌های مضر دهان را هدف بگیرند.
محصولات حاوی فلوراید
اگر هیچ گونه مشکل پزشکی یا محدودیت سلامتی برای دریافت فلوراید نداشته باشید، باید استفاده از محصولات حاوی فلوراید را در اولویت قرار دهید. بیش از ۹۰ درصد خمیردندان‌های موجود در بازار حاوی فلوراید هستند.
مزایا:
- کاهش توانایی باکتری‌های دهانی برای تولید اسید
- افزایش رشد باکتری‌های مفید دهان
- کاهش چسبندگی پلاک‌های میکروبی به دندان‌ها
- کاهش سرعت گسترش حفره های دندانی موجود
- تقویت و ترمیم مینای دندان
- یک محصول بهداشتی کاملا ضروری برای افراد دارای ارتودنسی، دندان مصنوعی و مبتلا به خشکی دهان
استانداردهای بین المللی برای استفاده از فلوراید
اضافه کردن فلوراید به محصولات بهداشتی و آب آشامیدنی باید با توجه به استانداردهای بین المللی و همچنین سیاست‌های بهداشتی در کشورهای مختلف انجام شود تا بدون عوارض جانبی ناخوشایند باشد. به عنوان مثال با توجه به استانداردهای بین المللی میزان فلوراید در خمیردندان برابر ۱۰۰۰ ppm می باشد. البته در کشورهای با اقتصاد ثابت (EEG) غلظت نهایی مجاز فلوراید در خمیر دندان برابر ۱۵۰۰ ppmتعیین شده است. خمیردندان‌هایی که میزان فلوراید آنها پایین‌تر از استانداردهای بین المللی است، در محافظت از دندان‌ها و جلوگیری از پوسیدگی دندان چندان موثر نیستند.
مقدار مناسب فلوراید در آب آشامیدنی هر منطقه باید بر اساس میزان آب مصرفی، اقلیم و میانگین دمای سالانه آن و میزان دریافت فلورایـد از سایر منابع (غذا، هوا و …) تعیین شود. با توجه به موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، مقادیر مجاز فلوراید در آب آشامیدنی به صورت زیر است:
- حداقل مقدار فلوراید: ۰٫۵
- حداکثر مقدار فلوراید: ۱٫۵
همچنین غلظت مناسب فلوراید در دهانشویههای روزانه ۰٫۰۵ درصد است.
برای دریافت مشاوره رایگان همین حالا تماس بگیرید
سخن پایانی
فلوراید یک ماده معدنی کم‌نیاز است که به طور طبیعی در هوا، خاک و آب وجود دارد. دریافت مقادیر کافی فلوراید می‌تواند برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها مفید باشد و ریسک پوسیدگی دندان را کاهش دهد. به همین خاطر این ماده به طور گسترده به محصولات بهداشتی دندان و آب آشامیدنی اضافه می‌شود. با اینحال دریافت فلوراید بیش از حد نیز می‌تواند مشکلاتی نظیر فلوئوروزیس دندانی ایجاد کند بنابراین مهم است که برای دریافت فلوراید کافی به دوز مصرف استاندارد توجه داشته باشید.
